Vô sinh nam – Những điều cần biết

VÔ SINH NAM – NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT

Có con là niềm hạnh phúc của các cặp vợ chồng. Tuy nhiên một điều không may là có nhiều cặp vợ chồng bị vô sinh – hiếm muộn. Vì vậy, điều trị hiếm muộn không chỉ là nhu cầu rất lớn của người dân, mà còn là trách nhiệm của ngành y tế.

1. VÔ SINH LÀ GÌ? PHẢI CHĂNG LỖI ĐỀU DO VỢ?

Theo Tổ chức Y tế thế giới, vô sinh là tình trạng các cặp vợ chồng không thể có thai sau một năm chung sống, giao hợp bình thường và không sử dụng một biện pháp tránh thai nào. Thời gian này rút xuống còn 6 tháng nếu như người vợ trên 35 tuổi.

Trước đây và ngay cả bây giờ, nhiều người vẫn cho rằng hiếm muộn có nguyên nhân từ người vợ. Người ta lập luận rất đơn giản rằng nếu như hai vợ chồng vẫn sinh hoạt bình thường, chồng vẫn xuất tinh “đều đều”, vậy thì không có con là lỗi tại vợ chứ tại ai nữa? Thật ra không hẳn là như vậy. Tinh dịch chỉ là một thứ chất lỏng, bao gồm có nước, nhiều chất khác nhau và hàng triệu triệu con tinh trùng bé li ti (nhưng chỉ có thể quan sát được bằng kính hiển vi). Điều quan trọng ở đây là tinh trùng chứ không phải tinh dịch. Nhiệm vụ của tinh trùng là bơi đến gặp trứng, chui vào trong trứng để làm trứng thụ tinh. Sau khi đã thụ tinh, trứng sẽ phát triển thành phôi. Phôi này di chuyển vào trong lòng tử cung để làm tổ, phát triển thành thai, và sau khoảng 40 tuần, em bé sẽ ra đời. Như vậy, để có con thì bắt buộc phải có trứng của vợ và tinh trùng của chồng. Nếu chồng không có tinh trùng (hay tinh trùng yếu), không thể thụ tinh với trứng được thì có nghĩa là vợ chồng đã bị hiếm muộn.

Khảo sát hàng trăm, hàng ngàn cặp vợ chồng, các nhà khoa học phát hiện ra rằng cứ 100 cặp vợ chồng bị hiếm muộn thì 30% trường hợp có nguyên nhân từ vợ, 30% trường họp có nguyên nhân từ chồng, 30% trường họp là do cả hai người đều có vấn đề, và 10% là không rõ nguyên nhân. Rõ ràng là không thể đổ lỗi hoàn toàn cho người vợ khi nói về nguyên nhân gây ra hiếm muộn được.        

2. NGUYÊN NHÂN VÔ SINH NAM

Tinh hoàn là nơi sản xuất ra tinh trùng. Có nhiều tác nhân làm tinh trùng ít và suy yếu. Có thể chia làm 3 nhóm:

– Trước tinh hoàn: nguyên nhân này không cao, chỉ chiếm khoảng l% các trường hợp vô sinh, do tuyến yên trên não không tiết ra nội tiết tố sinh dục FSH và LH để trách thích tinh hoàn hoạt động.

– Tinh hoàn có bệnh: tinh hoàn bị teo vì viêm tinh hoàn (nguyên nhân là do vi trùng hay virus bệnh quai bị). Có khoảng 10% người bệnh mắc bệnh quai bị bị biến chứng vô sinh. Nếu mắc nguyên nhân này thì không điều trị được. Tinh hoàn ẩn là tinh hoàn không nằm trong bìu mà nằm trong bẹn (háng) hay trong bụng, nên không sản xuất ra được tinh trùng.

– Sau tinh hoàn: do bệnh lý nào đó (như giãn tĩnh mạch tinh, tràn dịch tinh mạc) làm tinh trùng ít và yếu hoặc làm tắc ống dẫn tính, tắc mào tinh nên người bệnh sẽ không có tinh trùng trong tinh dịch.

3. ĐI KHÁM VÔ SINH HIẾM MUỘN, BÁC SĨ SẼ LÀM GÌ?

Khi đi khám bệnh, bác sĩ sẽ đặt những câu hỏi liên quan đến vấn đề hiếm muộn như người bệnh đã từng có con với ai chưa? Có từng bị quai bị lúc trẻ không? Có từng quan hệ tình dục không an toàn? Có sử dụng một số loại thuốc có tác động làm giảm sinh tinh (như thuốc kháng ung thư) không? Có sống hoặc làm việc trong môi trường độc hại, ảnh hưởng đến tinh trùng (như các thuốc diệt côn trùng, chất glycol ethers dùng trong sơn, mực in và keo dán….) không? Có sử dụng rượu, thuốc lá, thuốc kích thích, ma túy (cũng là những chất gây hại cho tinh trùng) không? v.v…

Sau đó, bác sĩ sẽ khám toàn thân, đặc biệt là bộ sinh dục xem có gì bất thường không, hai tinh hoàn lớn hay nhỏ, tĩnh mạch tinh bên trái có bị giãn hay không, người bệnh có ống dẫn túi hay không …

Kết thúc buổi khám bệnh, người bệnh sẽ được yêu cầu làm một số xét nghiệm mà quan trọng nhất là tinh dịch đồ. Nếu tinh dịch đồ bình thường thì người bệnh không phải khám và điều trị thêm nữa. Còn khi tinh dịch đồ có kết quả bất thường, người bệnh sẽ được yêu cầu làm thêm các xét nghiệm cao cấp hơn. Đó là định lượng các nội tiết tố sinh dục FSH, LH, testosterone… và các xét nghiệm như siêu âm tổng quát, siêu âm Doppler bộ sinh dục, siêu âm qua trực tràng, xét nghiệm di truyền nhiễm sắc thể, tìm kháng thể kháng tinh trùng, sinh thiết tinh hoàn….

Qua phần thăm khám và xét nghiệm, bác sĩ có thể tìm ra nguyên nhân hiếm muộn vậ có cách điều trị thích hợp nhất.

4. VÔ SINH HIẾM MUỘN Ở NAM GIỚI CÓ CHỮA ĐƯỢC KHÔNG? TINH TRÙNG YẾU THÌ PHẢI LÀM SAO BÂY GIỜ?

Hiện nay, điều trị vô sinh hiếm muộn có ba phương pháp: nội khoa (dùng thuốc hay các biện pháp đơn giản không dùng thuốc), giải phẫu và thụ tinh nhân tạo (bơm tinh trùng và thụ tinh trong ống nghiệm).

• Nội khoa: có thể chia làm – 2 nhóm (dùng thuốc và không dùng thuốc).

Nhóm 1, không dùng thuốc, áp dụng cho những người bệnh không có bệnh lý nhưng do vùng tinh hoàn bị nóng nực thường xuyên, làm tinh trùng suy yếu. Chỉ cần không mặc quần lót (thay bằng quần xà lỏn), nên mặc các quần rộng, tắm thường xuyên, thì chất lượng tinh trùng có thể cải thiện. Bỏ thuốc lá cũng là một biện pháp tốt giúp tăng chất lượng tinh trùng.

Nhóm 2, điều trị bằng thuốc. Thường dùng là các thuốc chống ôxy hóa. Nhìn chung, chưa có loại thuốc nào, dù Đông hay Tây y, được chứng minh là có hiệu quả thật sự trong điều trị vô sinh nam. Riêng một số rất hiếm người bệnh bị vô sinh do não không tiết ra các nội tiết tố sinh dục để kích kích sinh tinh (FSH và LH), thì chích các chất này mang lại hìệu quả cao nhưng rất tốn kém và phải chích liên tục 3 mũi/ tuần, trong 6 tháng. Lưu ý, người bệnh không tự ý sử dụng nếu không có chỉ định của bác sĩ, vì có thể gây tác dụng ngược lại, “bệnh không hết mà tiền mất tật mang”.

• Phẫu thuật: áp dụng đối với người bệnh có bệnh lý sau tinh hoàn như giãn tĩnh mạch tinh, tắc ống dẫn tinh. Riêng trường hợp tính hoàn ẩn, thành công rất thấp, nếu điều trị quá trễ thì không còn hy vọng.

Thời gian cải thiện tinh trùng tùy thuộc vào từng trường họp. Ví dự, giãn tĩnh mạch tinh từ 6 tháng đến 1 năm; tắc ống dẫn tinh cần 3-6 tháng; tắc mào tinh cần 6 tháng đến 1 năm.

• Ngoài hai biện pháp điều trị trên, vô sinh nam cũng có thể được điều trị bằng các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản. Các kỹ thuật này được thực hiện tại những trung tâm sản phụ khoa. Thủ thuật đơn giản đầu tiên là lọc rửa tinh dịch, chọn những tinh trùng khỏe mạnh, đem bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI, infra uterine insemination) người vợ ngày trứng rụng. 

Nếu tinh trùng quá yếu hay nếu bơm tinh trùng vẫn thất bại thì sau vài lần, người bệnh sẽ được chuyển sang làm “thụ tinh trong ống nghiệm”. Khi làm thụ tinh trong ống nghiệm, người vợ sẽ được dùng thuốc kích thích buồng trứng khi nang trứng đạt kích thước trưởng thành sẽ được tiêm mũi thuốc rụng trứng. Trứng được hút ra, đem trộn với vài trăm con tinh trùng trong một cái đĩa thủy tinh hay còn gọi là IVF cổ điển.

Kỹ thuật thụ tinh trong ống nghiệm cao cấp nhất hiện nay là kỹ thuật “tiêm tinh trùng vào bào tương trứng”, thường được gọi là ICSI. Với kỹ thuật này, tinh trùng không còn phải mất công bơi đến gặp trứng và chui vào trong trứng nữa, mà các chuyên viên với những thiết bị cực kỳ nhỏ sẽ chọn lấy một con tinh trùng khỏe mạnh, đem tiêm nó vào trong trứng. 

5. PHÒNG TRÁNH BỊ VÔ SINH BẰNG CÁCH NÀO?

Có những bệnh có thể phòng được như quai bị. Cha mẹ nên cho trẻ đi tiêm ngừa quai bị đầy đủ khi con còn nhỏ. Còn nếu lỡ bị quai bị khi lớn thì nên nhanh chóng đến ngay cơ sở có ngân hàng tinh trùng để trữ tinh trùng. Tuy nhiên không phải ai bị quai bị cũng vô sinh, chỉ 10% người bệnh quai bị là bị viêm cả hai tinh hoàn, có thể dẫn tới teo hai tinh hoàn gây vô sinh.

Kế đến là việc quan hệ tình dục an toàn để không mắc phải bệnh viêm, dễ gây tắc đường dẫn tinh như nhiễm trùng tinh hoàn, mào tinh, ống dẫn tinh và đường niệu đạo. Nếu lỡ bị viêm tinh hoàn, mào tinh thì người bệnh cần sớm sử dụng kháng viêm và kháng sinh trong 3-4 tuần, may ra có thể không bị tắc mào tinh ống dẫn tinh sau này.

Ngoài ra, không hút thuốc lá, tránh tiếp xúc trực tiếp với thuốc trừ sâu… cũng là những biện pháp giúp tránh bị hiếm muộn.

Sau cùng, nếu khi con trai sinh ra mà không thấy đủ hai tinh hoàn nằm bên ngoài, phụ huynh nên đưa bé đi khám sớm tại các cơ sở Tiết niệu, Nhi khoa. Phẫu thuật sớm trước 1 tuổi, đem hai tinh hoàn ra ngoài có thể giúp sự sinh tinh hồi phục phần nào.

6. NẾU BỊ VÔ SINH THÌ NÊN ĐI ĐIỀU TRỊ TẠI NƠI NÀO?

Người chồng cần đến khám và chữa trị tại các bệnh viện có chuyên khoa Nam học hay Hiếm muộn. Trong trường hợp cần các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản thì các bác sĩ Nam khoa sẽ giới thiệu cả hai vợ chồng đến các trung tâm chuyên về các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản như các bệnh viện Sản phụ khoa.

Tóm lại, vô sinh hiếm muộn không chừa một ai, và nam giới cũng có thể bị hiếm muộn như nữ giới, với tỉ lệ ngang nhau. Tiêm ngừa quai bị khi còn nhỏ, không hút thuốc lá, không để mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục là những biện pháp hữu hiệu để tránh bị hiếm muộn. Còn nếu lỡ bị rồi, người bệnh nên đi điều trị tại các cơ sở chuyên khoa càng sớm càng tốt. Hiện nay, các biện pháp điều trị hiện đại như vi phẫu thuật và các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản đã giúp cho nhiều đôi vợ chồng có được niềm hạnh phúc tiếng cười trẻ thơ đến cho trong mái ấm gia đình.

Tài liệu tham khảo:

1. Nguyễn Thành Như (2013). Nam Khoa Lâm Sàng, Nhà xuất bản tổng hợp TP.Hồ Chí Minh, TP.Hồ Chí Minh.

2. Krausz, C., et al (2014). EAA/EMQN best practice guidelines for molecular diagnosis of Y‐chromosomal microdeletions: state‐of‐the‐art 2013. Andrology 2.1 (2014): 5-19.